تاریخچه ماسوله : طبق شواهد تاریخی مردم ماسوله قدیم در سال ۹۴۰ هجری به ماسوله جدید مهاجرت کردند. بسیاری این مهاجرت را طاعون و برخی دیگر زلزله رخ داده در ماسوله قدیم می دانند.
روستای ماسوله وقایع تاریخی بسیاری را از سر گذرانده است از جمله آن ها می توان به ساخت کتابخانه ای با ۱۰۰۰ جلد نسخه خطی در سال ۱۲۸۹ اشاره کرد. همچنین مقاومت مردم این ناحیه در برابر قوای روس در جنگ جهانی اول و همچنین درگیری قوای دولتی با فرقه دمکرات آذربایجان نمونه های دیگری از فراز و نشیب های تاریخی ماسوله است.
مردم ماسوله شیعه و تالشی هستند. وجود امامزاده های مختلف و همچنین نمونه معبد هایی با معماری مانوی و مهری نشان از تغییرات مذهبی که در این ناحیه اتفاق افتاده است دارد. شهر تاریخی و توریستی ماسوله به دلیل داشتن معماری منحصر به فرد در جهان شناخته شده است. اين شهر در سال ۱۳۵۴ خورشیدی با شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسيده است.
به روایتی دیگر:
حدود سده هشتم هجری (قرن ۱۴ میلادی) مردم کهنه ماسوله که در ۶ کیلومتری شمال غرب این شهر واقع است به همراه مردمانی از نقاط مختلف سرزمین گسترده ایران به نقطه‌ای که هم‌اکنون به عنوان شهر ماسوله شناخته شده‌است کوچ کردند.
سال‌شمار تحولات معاصر شهر ماسوله
- ۱۲۸۹: ایجاد کتابخانه (کتابخانه عمومی) ماسوله با هزار جلد کتاب خطی.
- ۱۲۸۹: تأسیس نخستین مدرسه در ماسوله (مدرسه اسلامیه).
- ۱۲۹۳: تأسیس نخستین مدرسه دولتی (مدرسه ایمان).
- بهمن ۱۲۹۴: رویارویی قوای جنگل با قوای روس در جریان اشغال ایران در جنگ جهانی اول.
- ۱۲۹۵: تأسیس اداره پست.
- ۱۳۰۴: تأسیس اداره دارایی.
- ۱۳۰۸: تأسیس اداره آمار (ثبت احوال).
- ۱۳۱۱: تأسیس شهرداری ماسوله.
- ۱۳۱۶: راه اندازی تلفن.
- ۱۳۱۷: تأسیس اداره امنیه.
- ۱۳۲۴: رویارویی قوای دولتی در ماسوله با فرقه دموکرات آذربایجان که از راه ماسوله قصد ورود به گیلان را داشت. (فرقه دموکرات آذربایجان نام سازمانی سیاسی بود که شوروی برای ضمیمه ساختن شمال غربی ایران به خاک خود در سال ۱۹۴۵ میلادی تأسیس کرد).
- ۳۰ مرداد ۱۳۵۴: ثبت ماسوله در فهرست آثار ملی به شماره ۱۰۹۰.
- شهریور ۱۳۸۵: ثبت کهنه ماسوله در فهرست آثار ملی.
- ۱۳۵۶ تدوین اولین ضوابط حفاظتی میراث فرهنگی بافت
- ۱۳۷۶ ابلاغ مجموعه ضوابط حفاظتی عرصه و حریم ماسوله
- ۱۳۹۳ ابلاغ ضوابط حفاظتی بازنگری حریم و عرصه منظر فرهنگی ماسوله
- ماسوله هم‌اکنون در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌است و در انتظار ثبت در فهرست قطعی میراث جهانی است. گفته می‌شود عدم هماهنگی مسئولین اجرایی و سیاسی استان گیلان مانع جدی در تحقق این مهم بوده‌است.
ماسوله در پی احداث جاده ارتباطی جدید بین گیلان و آذربایجان و نیز قحطی ۱۳۲۰ و … بیشتر جمعیت خود را از دست داد. کاروانسراهای شاهراه ارتباطی شمال و آذربایجان از رونق افتادند و بازار داد و ستد و صنایع فلزی و چرم آن نیز از دور افتاد.
